Lordan Zafranović: trylogia

Chorwacja w czasie II wojny światowej: Dubrownik, dalmatyńska wyspa, hercegowińska prowincja. To właśnie te piękne miejsca tworzą pejzaż filmowej trylogii Lordana Zafranovicia – jednej z najważniejszych (anty)wojennych wypowiedzi w dziejach kinematografii jugosłowiańskiej. Nie jest to jednak klasyczne kino partyzanckie, przez dekady tak charakterystyczne dla tego regionu. Zafranović przekracza jego ramy i tworzy dzieła europejskiego formatu, porównywalne z filmami włoskich modernistów – Viscontiego, Bertolucciego, Pasoliniego.

Jego twórczość jest krytyczna wobec nacjonalizmu i historycznego zakłamania, zwłaszcza w kontekście zbrodni chorwackich kolaborantów – ustaszów. W latach 90., kiedy nowe państwa budowały swoją tożsamość na mitach i selektywnej pamięci, jego filmy stały się niewygodne. Zafranović stał się celem politycznych ataków i został zmuszony do emigracji – do Paryża i Pragi. Dziś, w czasach narastającego rewizjonizmu i presji na „wygodne” interpretacje historii, trylogia Zafranovicia brzmi jeszcze mocniej. To kino, które nie pozwala odwrócić wzroku. I które przypomina, że pamięć nie jest zasobem, lecz zobowiązaniem.