„Panna May nie istnieje”. Kompletna retrospektywa Elaine May podczas Timeless Film Festival Warsaw

Oglądając jej filmy trudno uwierzyć, że kino na tak długi czas zapomniało o jednej z najbardziej utalentowanych artystek ostatnich dekad. A jednak: Elaine May dopiero w ostatnich kilku latach zyskuje na rozpoznawalności, przyćmiona przez swoich kolegów z branży: od zawodowego partnera Mike’a Nicholsa po szychy z lat 70. w rodzaju Francisa Forda Coppoli czy Martina Scorsesego. W ramach Timeless odwracamy bieg rzeczy i prezentujemy May w całej jej okazałości: jako reżyserkę, szarą eminencję amerykańskiego scenariopisarstwa, znakomitą stand-uperkę, aktorkę i komiczkę.

A jednak „Panna May nie istnieje” (co dobitnie wyraża jej bio na okładce albumu komediowego Improvisations to Music):

próżno szukać jej w napisach Tootsie, choć odpicowała postać Billa Murraya. Nie ma jej wśród monografii najważniejszych reżyserów amerykańskich ery Nowego Hollywood; rzadko pojawia się w wydawnictwach poświęconych kobietom-reżyserkom. Honorowy Oscar, przyznany jej w 2022 roku, niespecjalnie odbił się echem

– pisze kuratorka retrospektywy, Patrycja Mucha.

May, która wkrótce skończy 92 lata, zaczynała od improwizowanej komedii, co zaowocowało małą rewolucją: wspólnie z Mike’em Nicholsem odmienili oblicze scenicznego żartu, wykorzystując swoje nietuzinkowe osobowości, żydowski humor i inteligencję. Jednak oryginalne żarty przechwycone przez przemysł rozrywkowy straciły dla artystki powab – zaczęły męczyć swoją powtarzalnością. Drogi May i Nicholsa rozeszły się dokładnie w momencie, gdy klasyczne Hollywood powoli odchodziło w niepamięć. Właśnie wtedy rozpoczęły się kariery reżyserskie obojga utalentowanych komików.

May zrealizowała swój pierwszy film na zlecenie wytwórni Paramount: Bogata, wolna, samotna to nie tylko film w jej reżyserii, ale także ze scenariuszem jej autorstwa i z nią samą w roli głównej. W duecie z Walterem Matthau stworzyła komedię romantyczną na nowe czasy – z makabrycznym wątkiem w tle. Dla May komedia to coś więcej niż słowne przekomarzanki – to cały świat, w którym zabawne może być wszystko (od nocnej bielizny po bogatego wujka z wąsem).

Kid złamane serce to perła w filmografii reżyserki. W śmiały sposób eksplorujący nowoczesną żydowską tożsamość film jest satyrą na niezachwiane amerykańskie (czyli białe) wartości i klasowy charakter pozornie wyemancypowanego społeczeństwa. Charles Grodin mistrzowsko odgrywa rolę świeżo upieczonego męża, który zostawia swoją żydowską żonę (Jeannie Berlin, nominowana za tę rolę do Oscara córka May) dla waspówy (Cybill Shepherd u szczytu kariery). Ten rzadko prezentowany film to Święty Graal kinomanów, niedostępny na nośnikach cyfrowych – wisienka na torcie tej retrospektywy.

Mikey i Nicky odchodzi od komediowego tonu (choć nie jest go zupełnie pozbawiony): to miks filmu kumpelskiego i gangsterskiego, w którym rozkwitają talenty jego aktorów: Petera Falka i Johna Cassavetesa. Kręcony nocami na ulicach Filadelfii jest balladą o męskiej przyjaźni: przenikliwą, błyskotliwą i okrutną. Twórczy ferment na planie doprowadził jednak do przeciążenia: May nie nakręciła żadnego filmu przez kolejną dekadę.

Do reżyserii wróciła przy okazji Ishtar: wysokobudżetowego filmu, którego swobodnej, rozciągniętej w czasie realizacji nie mogli wybaczyć May ani producenci, ani krytycy. Po niemal czterech dekadach od premiery, Ishtar – kolejny film kumpelski, tym razem z Warrenem Beattym i Dustinem Hoffmanem jako mało utalentowanymi muzykami w środku kolonialnej intrygi – wraca wreszcie do łask. Oglądany po latach, tętni pomysłami, komediową werwą i przebłyskami geniuszu.

W ramach Timeless Film Festival Warsaw pokażemy wszystkie filmy w reżyserii Elaine May:

• Bogata, wolna, samotna (A New Leaf, USA 1971)
• Kid złamane serce (The Heartbreak Kid, USA 1972)
• Mikey i Nicky (Mikey and Nicky, USA 1976)
• Ishtar (USA 1987)
• Amerykańscy mistrzowie: Mike Nichols (Mike Nichols: American Masters, USA 2016)

W programie znalazły się także unikalny dokument Nichols & May: W duecie (Nichols and May: Take Two, reż. Phillip Schopper, USA 1996) poświęcony komediowym początkom karier tytułowej pary oraz Tootsie Sydneya Pollacka (USA 1982) – dowód na to, że talent May czasem przedostawał się do innych znakomitych filmów (twórczyni, choć nie figuruje w napisach, mocno przyłożyła się do udoskonalenia scenariusza).

Elaine May została trzecią reżyserką (po Dorothy Arzner i Idzie Lupino) przyjętą do Gildii Reżyserów Amerykańskich. W czasie feministycznego fermentu lat 70. pozostawała jedyną amerykańską reżyserką regularnie pracującą w Hollywood. Dwukrotnie nominowana do Oscara – za  scenariusze do Niebiosa mogą poczekać (Heaven Can Wait, reż. Warren Beatty, Buck Henry, USA 1978) i Barwy kampanii (Primary Colors, reż. Mike Nichols, USA 1998) – w 2022 odebrała honorową statuetkę z rąk Billa Murraya (którego rolę w Tootsie solidnie podrasowała), a w tym roku wydana zostanie biografia filmowczyni pióra Carrie Courogen. Jej tytuł to, rzecz jasna, Miss May Does Not Exist.

Patrycja Mucha, kuratorka retrospektywy

Warszawski festiwal to nie tylko pokazy filmowe, lecz także wydarzenia z udziałem muzyków, którzy wykonają własne kompozycje, często do filmów, które same i sami wybrali. To unikalne koncerty filmowe, będące efektem współpracy z artystami i artystkami takimi jak Wim Mertens, Paweł Mykietyn, Stefan Wesołowski, Eiko Ishibashi, Ellen Arkbro, Dobrawa Czocher, Jozef Van Wissem czy zespoły Małe Instrumenty i XYLOS. Twórcy na nowo zinterpretują tak legendarne dzieła jak Męczeństwo Joanny d’Arc, Upadek domu Usherów czy krótkie metraże Bustera Keatona. W Teatrze Wielkim – Operze Narodowej odbędą się pokazy filmu Amadeusz z Orkiestrą i Chórem na żywo.

28 lutego 2024 – rozpoczęcie sprzedaży karnetów i akredytacji
6 marca 2024 – ogłoszenie pełnego programu festiwalu
13 marca 2024 – rozpoczęcie sprzedaży online biletów na seanse