Salò, czyli 120 dni Sodomy

9 listopada 1975 roku, tydzień po śmierci Pasoliniego, na łamach Corriere della Sera zostaje opublikowany jego artykuł pt. „Abiura od Trylogii życia”, napisany w czerwcu tego samego roku. Abiura po włosku (od łacińskiego ab iurare) oznacza odmowę złożenia przysięgi, a tym samym wyrzeczenie się wyznawanej wcześniej wiary, idei czy wartości. To akt mający wartość prawną i duchową wedle prawa kanonicznego. Jest to słowo kluczowe, by pojąć radykalizm Pasoliniego ostatnich lat i tego właśnie filmu. Dzieło-bluźnierstwo, tragedia totalna i totalitarna. 

Książę, Prezydent, Prałat i Sędzia porywają grupę nastoletnich chłopców i dziewcząt, aby poddać ich torturom fizycznym i psychicznym w odizolowanej willi. Salò, czyli 120 dni Sodomy, zrealizowane po tzw. Trylogii życia (Dekameron, 1971; Opowieści kanterberyjskie, 1972; Kwiat tysiąca i jednej nocy, 1974), jest próbą przedstawienia tekstu markiza de Sade’a w historycznych ramach faszystowskiej Republiki Salò, a zarazem wyrazem osobistej wizji – równie perwersyjnej w logice, jak i świętej w moralistycznej wściekłości. 

Za jej pomocą Pasolini chce definitywnie odciąć się nie tylko od swoich najnowszych filmów (jak stwierdził w opublikowanym artykułem), lecz także od teraźniejszości i historii, uznając tym samym za wyczerpany wszelki dyskurs utopijny. Wszystko wraca, wszystko się zmienia, wszystko umiera, wszystko zabija wszystko. Ale co ten film mówi nam dzisiaj, w 2025 roku? Jaką wartość, tragedię lub ostrzeżenie reprezentuje? 

Musimy umieć obserwować teraźniejszość z jasnością i krytycznym zmysłem, a jednocześnie patrzeć słodko i bezlitośnie na przeszłość, a także widzieć siebie i rzeczywistość, w której żyjemy ze wszystkimi jej sprzecznościami, ludzkimi i politycznymi. Pasolini w tym ostatnim twórczym akcie był radykalny i na swój sposób słodki i bezlitosny, aż do bólu.

Stanisław Bardadin

Pier Paolo Pasolini (1922–1975) był jednym z najbardziej kontrowersyjnych i wizjonerskich twórców kina europejskiego. Poeta, pisarz i reżyser, łączył brutalny realizm z głęboką refleksją nad społeczeństwem. Jego Ewangelia według św. Mateusza (1964) to jedno z najoryginalniejszych dzieł o Chrystusie, a Teoremat (1968) i Salò, czyli 120 dni Sodomy (1975) wstrząsnęły widzami swoją śmiałością. Pasolini buntował się przeciw konformizmowi i burżuazyjnej hipokryzji, a jego odważne kino do dziś pozostaje źródłem inspiracji i przyczynkiem do debat.