Pokaz filmu Shoah Claude’a Lanzmanna oraz rozmowa po filmie

Shoah, reż. Claude Lanzmann, Francja, 1985r.

Shoah, Szoa (hebr. שואה – całkowita zagłada, zniszczenie)

2025 rok to 80. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i zakończenia II wojny światowej, podczas której Niemcy dokonali eksterminacji sześciu milionów europejskich Żydów. Pamiętając o tym, twórcy Timeless Film Festival Warsaw postanowili przypomnieć trudno dostępny i rzadko pokazywany film francuskiego reżysera Claude’a Lanzmanna Shoah, którego premiera odbyła się 40 lat temu. Dla wielu Shoah jest jednym z najważniejszych dzieł filmowych XX wieku. Lanzmann skończyłby w tym roku 100 lat.

Shoah to monumentalny, trwający dziewięć i pół godziny „tren pamięci ofiar Zagłady” (określenie Tadeusza Lubelskiego). Film powstawał 12 lat, z czego sam montaż zajął pięć. Zdjęcia zostały nakręcone w latach 1974–1981, w miejscach dawnych obozów śmierci. Zdaniem Lanzmanna kino nie powinno odtwarzać Zagłady, ponieważ jest ona niemożliwa do odegrania i przedstawienia. Jego formalnym zamysłem było skierowanie kamery na oczy tych, którzy Zagłady w różny sposób doświadczyli. W filmie nie ma ani jednego zdjęcia archiwalnego, żadnej fotografii, ani historycznych materiałów filmowych. Zamiast tego mówią ocaleni, postronni świadkowie oraz sprawcy Zagłady. Mówią również krajobrazy – pustka w przestrzeni, miejsca zapomniane i wyparte z pamięci, a także kamienne pomniki, lasy, pola, tory kolejowe. Reżyser chciał w ten sposób dokonać rekonstrukcji traumatycznych wspomnień i zadać pytanie o naturę pamięci. Shoah skupia się bardziej na pamięci o Zagładzie niż na faktach.

Tematem filmu nie jest to, jak Żydom udało się przeżyć, uciec, kto im pomógł. Lanzmanna interesują żyjący, jako świadkowie śmierci. (…) nie nakręciłem filmu o Polsce ani o ocaleniu Żydów, ani tym bardziej o tych, którzy im ratowali życie. Tematem mojego filmu była śmierć w ciężarówkach pod Chełmnem, w komorach gazowych w Bełżcu, Treblince, Sobiborze, Majdanku i Auschwitz. – mówił C. Lanzmann w wywiadzie dla Gazety Wyborczej (24.03.2010).

Shoah powstał z obaw Lanzmanna, że ludobójstwo, popełnione zaledwie 40 lat wcześniej (film powstał w 1985r.), już zanika w pamięci, a zbrodnia jest rozgrzeszana i traktowana jako historia.

Roman Gutek

Pokaz filmu Shoah w czasie Timeless Film Festival Warsaw (cały film trwa 9 godz. 28 min):

Część I (4 godz. 35 min): 12 kwietnia 2025 (sobota), godz. 14:00, kino Muranów

Część II (4 godz. 53 min): 13 kwietnia 2025 (niedziela), godz. 14:00, kino Muranów

13 kwietnia 2025 (niedziela) około godz. 19:00, kino Muranów Gerard – po zakończeniu drugiej części filmu Shoah spotkanie:

Pamięć jako medium. Sztuka jako świadectwo. Rozmowa wokół filmu “Shoah” Claude’a Lanzmanna.

Spotkanie poświęcone będzie roli pamięci — zarówno indywidualnej, jak i zbiorowej — oraz sposobom jej utrwalania i przekształcania w medium artystycznym. Uczestnicy rozmowy zastanowią się, jak film, literatura i sztuka mogą dziś opowiadać o doświadczeniach, które nie mają już swoich bezpośrednich świadków.

Uczestniczki i uczestnicy dyskusji:

Patrycja Dołowy — pisarka, artystka i działaczka społeczna, autorka książek (między innymi Rozmowy z dziećmi Holokaustu), a także projektów dotyczących pamięci, tożsamości i dziedzictwa Żydów polskich.

Aleksandra Janus — antropolożka, badaczka, kuratorka projektów kulturalnych. Wiceprezeska Fundacji Zapomniane, zajmującej się odnajdywaniem i lokalizowaniem zapomnianych, nie upamiętnionych grobów ofiar Zagłady.

Mikołaj Grynberg — pisarz, fotograf, autor książek poświęconych współczesnemu doświadczeniu Żydów w Polsce, między innymi Oskarżam Auschwitz czy Jezus umarł w Polsce. W 2021 roku zadebiutował jako reżyser filmem Dowód tożsamości, którego fragmenty są częścią wystawy stałej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

Prowadzący:

Jakub Duszyński — dyrektor artystyczny w firmie Gutek Film, twórca krótkiego filmu dokumentalnego o pamięci, który w czerwcu 2025 zostanie zaprezentowany w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.